Langs de Schelde in Hamme (Oost-Vlaanderen) werd deze herfst de uiterst zeldzame grote rosse vleermuis waargenomen. Het gaat nog maar om de tweede waarneming ooit voor België. Op dezelfde plek, en wat verderop langs de Durme, werd bovendien ook de zeldzame vale vleermuis gespot. De grote rosse vleermuis is de enige vleermuissoort ter wereld die kleine zangvogels weet te verschalken.
De recente waarnemingen van grote rosse vleermuis en vale vleermuis werden geregistreerd door Joris Everaert, een vrijwilliger van vzw Durme, aan de hand van batdetectoren. Dat zijn toestellen die de ultrasone geluiden van vleermuizen hoorbaar kunnen maken.
De laatste jaren wordt steeds vaker gebruik gemaakt van batdetectoren die volledig autonoom vanop een vaste plek alle geluiden van langsvliegende vleermuizen kunnen registreren gedurende opeenvolgende nachten. Op die manier kan snel een schat aan informatie verzameld worden over de activiteit van vleermuizen, en is de kans ook groter om nieuwe of zeldzame soorten te detecteren. Ook bij de recente ontdekkingen langs de Durme en Schelde in Hamme kwamen automatische batdetectoren kijken.
Grote rosse vleermuis met intrigerend dieet
Op 30 september werd langs de Schelde in Hamme een geluidsopname gemaakt van een grote rosse vleermuis. Het gaat om de tweede waarneming ooit voor België. De eerste waarneming gebeurde in april 2012, langs de kust in Heist. De grote rosse vleermuis wordt beschouwd als één van de zeldzaamste vleermuissoorten van Europa. Met een vleugelspanwijdte tot ruim 45 centimeter en een gewicht tot bijna 80 gram, gaat het ook om de grootste Europese soort.
Over de verspreiding van de grote rosse vleermuis is heel weinig bekend. Het kernleefgebied strekt zich uit van de oostelijke Balkan over Oekraïne en Wit-Rusland tot een eind in Rusland. Voor de rest van Europa komt het gros van de waarnemingen uit Zuid-Europa (Spanje, Italië, Frankrijk) met een aantal meldingen uit Polen, Duitsland en Zwitserland. Uit Nederland is slechts één waarneming bekend uit 1993 en de dichtstbijzijnde buitenlandse waarneming is afkomstig uit de regio van Parijs (2009). Het dieet van de grote rosse vleermuis is bijzonder intrigerend: naast grote kevers, libellen en nachtvlinders eet deze soort ook kleine zangvogels, die zelfs in de vlucht worden verschalkt, vooral tijdens de trekperiode. Daarmee is de grote rosse vleermuis - voor zover bekend - de enige vleermuissoort ter wereld die kleine zangvogels uit de lucht weet te happen.
Zeldzaam geworden Vale vleermuizen
Op dezelfde plek, en wat verderop langs de Durme werden in de nacht van 24 op 25 oktober opnames gemaakt die afkomstig zijn van een andere zeldzame soort: de vale vleermuis. Op 24 oktober 2015 werd daar al een gelijkaardige opname gemaakt; dat was ook de reden van het onderzoek dit jaar. Hoewel deze soort soms moeilijk met zekerheid gedetermineerd kan worden op basis van het geluid, zijn de determinaties nu op basis van de huidige kennis bevestigd door Vlaamse, Franse en Italiaanse experts. In de komende jaren zal verder worden gezocht naar nieuwe detecties of eventueel vangst (waarna het dier snel weer vrijgelaten kan worden).
Ook gevonden in Hamme: de vle vleermuis, die na decennia van achteruitgang extreem zeldzaam geworden is in Vlaanderen (foto: Hugo Willocx)
De vale vleermuis kwam in het verleden voor in alle Vlaamse provincies (bijvoorbeeld ook overwinterend in het fort van Steendorp, vlak bij de recente waarnemingen) maar in de laatste decennia is de soort sterk achteruit gegaan en momenteel is ze uiterst bedreigd in Vlaanderen. Zomerwaarnemingen zijn zeer zeldzaam: de laatste waarnemingen waren de vondst van een verzwakt dier in de haven van Zeebrugge in oktober 2016 (wellicht was het dier via een schip gearriveerd), een batdetectorwaarneming in augustus 2013 in Vlaams-Brabant (Averbode), en een vondst van een circa 10 jaar oude schedel in 2010 nabij de Schelde in Antwerpen. Tijdens de winter worden in de mergelgroeven in Limburg jaarlijks 1 à 2 overwinterende dieren waargenomen. Ze kunnen zich tijdens de winter wel diep in de spleten verbergen waardoor er een onderschatting mogelijk is.
In Wallonië zijn er nog verschillende gekende verblijfplaatsen, ook voortplantingskolonies tijdens de zomer. Vale vleermuizen kunnen grote afstanden (tot enkele honderden kilometers) afleggen tussen zomer- en winterverblijfplaatsen.
Dwaalgasten?
Of de grote rosse vleermuis en vale vleermuis van Hamme dwaalgasten waren, op jaarlijkse trek langs de Schelde en Durme, of individuen die ergens in de buurt een verblijfplaats hebben, is nog niet duidelijk. Doorgedreven onderzoek met hopelijk nieuwe waarnemingen, kan de komende jaren mogelijk een antwoord bieden.
foto inzet: grote rosse vleermuis - Peter Kanuch